ERKEN ETKİLENİM DÖNEMİ

Mitchell S. Rothman
Widener Üniversitesi

ceviri: Ilker Ficicilar

 

  Bu kısım, erken dördüncü binyılın bir döneminde kuzey Syro-Mezopotamya ve güneydoğu Anadolu'daki sosyo-politik gelişimin doğasını inceleyecek. Amaç, erken-etkilenim dönemi kuzey Mezopotamya'sının ve güneydoğu Anadolu'nun, çeşitli sosyal ve teknolojik düzeylerde bağlı olmalarına karşın, gerçekte ayrık sosyo-kütürel birimler olan birçok ayrı alt-bölgelerden oluştuğunu göstermektir. Bu bölgeler arasındaki etkileşimler, bölgenin bütünleşmesini göstermek için öne çıkarılacaktır, ama aynı zamanda geç dördüncü binyıl ortalarındaki güneyle olan ilişkilerin homojen kültürel arkaplana zarar vermemiş / karşı olmamış olduğuna da değinilecektir.

A. Dönem Tanımı

Yerleşim biçimine ilişkin herhangi bir saptamada bulunmazdan evvel, ilgili siteleri belirli bir kategoriye koymak için hangi verilerin kullanıldığına dair kanıtlar ortaya konabilir. Her bölgede veya, ardışık bölgelerde kazılan sitelerdeki sınıflandırılmış seramiklerin birleştirilmesi ile eldeki materyallerin tarihlemesi yapıldı. Kullanılan kazı aşamaları / süreçleri kayıtların ayrıntılarına ve özgün kazıdaki verilere ters düşmemeye bağlı olarak, oldukça çeşitlilik göstermekte. Materyallerin elde edildiği kazı oyukları veya yeri genellikle çok dar ve az, tıpkı o döneme ait kazı materyallerinin bulunduğu kazılmış sitelerin azlığı gibi. (37)

Kuzey Syro-Mezopotamya ve güneydoğu Anadolu kültürel parçaların ve çevresel öğelerin ayrı ayrı tümünü çevreleyen büyük bir bölge oldukça, bu dönemin kesin yerel sınırlarının çeşitli yorumlara açık olduğunu keşfetmek sürpriz olmadı.(38) Buna rağmen, çalışılan dört bölgeden elde edilen kanıtlara, bunların dışında kalan sitelerdeki ilgili bilgilerle birlikte, (aşağıda kanıtlamayı umuyorum) bakarak işleyen bir kronoloji oluşturulabilir. Birbiriyle ilişkili stil karşılaştımalarına dayanma gerekliliğinden ötürü, mevcut C-14 saptamalarıyla yeterince kesin bir şekilde ifade edilemeyen bu önerilmiş yerel yapı / çalışma birkaç olası mutlak kaynak noktaya dayalı. Yine de, tekrarlanan labaratuar farklılıklarına bağlı olarak, C-14 örnekleri yalnızca genel bir yl gösterici olarak kullanılacak ve özel kronolojik sorunların çözümlenmesinde değerlendirilmeye alınmayacak. Bu sınırlamaları akılda bulundurarak, aşağıdakiler benim erken-etkilenim dönemi sınıfındaki çalışma-sitelerini konuşlandırma çalışmamı gösterir. Bu çalışmanın sonundaki ( Ek A, Tablo A.1) bir kronolojik tablo aşağıda değinilen tarihleme kanıtlarını özetler. Yazıda gösterilen seramiklerin (örn. Şek 2.1,A; Şek 3.5 D. vs.) ayrıntılı tanımları Ek B'de bulunabilir.

Keban

Erken-etkilenim dönemi dahil olmak üzere bazı dönemler için tanımlama tipleri, Whallon'un Keban alanı çalışmasında ilk bakışta anlaşılamaz. Buna karşın, materyalin kazılmış aşamalarının kurtarılmasından sonra, Keban Barajı rezervuarı sitelerinden elde edilmiş seramiklerin analizinde Whallon iki ana eşyayı, dördüncü binyıl yerleşimini tanımlamak için kullandı. Bunlar, Krem-rengi Kabuklu Eşya (Cream Chaff Ware) ve Geç Kalkolitik Isıtılıp-soğutulmuş Eşya (Grit-Tempered Ware) grubudur (Whallon 1979). Ben kazılardan elde edilen diğer tanımlayıcı formları da kullandım: boyalı Krem-rengi Kabuklu Eşya dahil olmak üzere, ham pişmemiş çömlekler ile baskılı ve şekilli eşyalar... Whallon'un sonuçlarını güçlendirmek için.

Krem-rengi Kabuklu Eşya ilk başta geç Hitit eşyalarıyla karıştırıldı, fakat Fatmeli Kalecik (Whallon ve Wright 1978) ve Korucutepe (Brandt 1978) sitelerinde dördüncü binyıla dair kazıları takip ederek, Keban erken-etkilenim dönemi sitelerinin çoğunu tarihlemede kullanılan tanımlama formlarının geniş bir yelpazesi çıkarıldı / elde edildi. Sıklıkla karşılaşılan tipler, noktalı kenar çizgisi çekilmiş (çömlek etrafındaki çizgi [=rim] / çerçeveleme) çömlekler ile ağız kısmı dışa doğru çıkık kaplar idi. Bunlar, çeşitli büyüklükte olabilen, dikey veya hafifçe eğimli kenar çizgilerine sahip derin kaplarda görüldü genellikle (Şek. 2.1 A, B, D, E). Diğer tanımlama formları, içten eğik ağızlı basit kaplar (Şek. 2.1 G-J) ile düz oyuk ağızlı (Şek. 2.1 K-L) basit kaplarda görülür. En karakteristik çömlek formları, dışa-açılı kenar-çizgisi olanlar ile bombeli ağızlı olanlar (Şek. 2.1 M-O) veya benzer kenar çizgisine sahip olup da ağızları düz ya da hafifçe eğik ve oyuk olanlardır (Şek. 2.1 P)

Fatmeli Kalecik'in üst seviyelerinden, siyah, kahverengi ve kırmızı basit şeritlerle ve çaprazlama çizgilerle süslenmiş küçük boyalı bir Krem-rengi Kabuklu Eşya (Cream Chaff Ware) çıkarıldı (Whallon ve Wright 1970). Bu, Whallon'un çalıştığı sitelerde değil, Keban bölgesindeki diğer erken-etkilenim dönemi kazılarında keşfedilmiştir: Tepecik ( 14.-17. seviyeler - Esin 1976), Korucutepe (Geç Kalkolitik evresi B seviyeleri - Brandt 1978a:PI 107,1-4) ve Norşuntepe (8.-10. seviyeler J-K 18-19 'westhang' çevresi - Hauptmann 1976: PI. 38,3-7). (40)

Geç Kalkolitik Isıtılmış-soğutulmuş Eşyası da , Korucutepe (Brandt 1978) ve Fatmeli Kalecik'te bulunan Krem-rengi Kabuklu Eşya (Whallon ve Wright 1970) ile ilgisi keşfedilene dek, erken materyaller ile karıştırılmıştır. Basit şeritli kenarı olan oturuk çömlekler (Şek. 2.1 Q,R) ile bombeli kenarlı açık çömlekler (Şek. 2.1 C,F) geç döneme dair ayırdedici özellik olarak görülüyor.

Norşuntepe'nin erken dördüncü binyıl seviyelerindeki en karakteristik formlardan biri de az işlenmiş yayvan kaplardır (Şek. 2.2, F). Keban Barajı bölgesi çalışmalarında Whallon tarafından bu kaplar dikkate alınmamış olmasına karşın, ben bu tipi erken-etkilenim dönemine ilişkin bir işaret / belirteç olarak ele aldım, çünkü Arslantepe VII (Palmieri 1978), Sakçe Gözü IVA-IVC (Du Plat Taylor vd. 1950), ve güneydoğu Anadolu'daki Tabara al Akrad VII (Hood 1951) ile Hammam et-Turkman IVC-VA (Akkermans 1988a) ve Suriye'deki Quueiq bölgesinde (Mellaart vd. 1981) bulunan Coba kaplarına, çömleklerine benziyorlardı. Bunlar ayrıca Gawra XI-IX (Tobler 1950 Pl. CXLIV, 367-371), Qalinj Agha I-IV (Hijara 1973; Pl. 14, 9, 12) ve kuzey Irak'taki bir diğer sitede Tell Musharifa'da (Fuji vd. 1987a Şek. 14,16-17) bulunan az-işlenmiş / ham yayvan çömleklerle de benzeşiyorlardı.

Norşuntepe'nin batı çevresindeki az-işli yayvan çömleklerle ilgili olarak çömlekçilik baskılı ve desenli tasarımlarla süslüyordu (Şek. 2.2 A-C). Bu ayırdedici materyal Kaban'daki erken-etkilenim dönemi için gayet açık bir kronolojik işaret oldu, tıpkı Gawra (Tobler 1950) ve Qalinj Agha'da I-IV (Abu al Soof 1969:22,32) bulunan parçalara olan nerdeyse tamamen paralel olamsı gibi. Benzer seramikler Suriye'nin Khabur bölgesindeki Tell Brak'ta (Oates 1985) ve olasılıkla güneydoğu Anadolu'da, Sakçe Gözü'nde (Da Plat Taylor vd. 1950; Şek. 18) de bulundu. Bu parçaların ayrıntılı işlenmiş olması ve yalnızca orta ve büyük ölçekli erken-etkilenim dönemi sitelerinde bulunmuş olmaları gerçeği, bunların birer prestij nesneleri olarak kullanıldığını düşündürtüyor.

... Sayfa 15 buraya...

Tabqa

Şimdiye dek, Tabqa Barajı bölgesinden dördüncü binyılın erken kısımlarına tarhlenen hiçbir seramik çıkarılmad. Bu sitelerin yokluğu bölgenin yerleşiminde bir boşluğu mu yansıtıyor, yoksa erken dördüncü binyıl siteleri bilinmiyor muydu belli değil. Tabqa barajı çalışmasının yoğunluğu analiz için seçilmiş diğer bölgelerdeki ayrıntılı çalışmalarla kaya değer ölçütte kıyaslanamaz. Yine de, Tabqa barajı bölgesindeki iki sitede, Tell Sheikh Hassan ve Murybit'te Neolitik dönemi ve dördüncü binyılın son yarısı arasında bir boşluk görülüyor. Etkilenme dönemi sonrası sitelerinin çoğunun bakir topraklarda kurulmuş olması gerçeği, dördüncü binyılın erken kısımlarında bölgeye seyrekçe yerleşildiği varsayımını destekler.

Bu sınırlamalar karşın, Tabqa bölgesi detaylı bir analiz için seçildi, çünkü takip eden etkilenme döneminin son zamanlarında güney Mezopotamyalılarca yoğun bir şekilde oraya yerleşilmişti. Dolayısıyla bu kuzey Mezopotamya bölgelerinde yerleşme organizasyonundaki, yerel yerleşme biçiminden epey uzak olan güneyli tarzıyla, sınırlı sayıdaki güneyli varlığının mevcut doğal bölgesel sistemlerde bir işgal öğesi olarak görülen, bölgenin diğer kısımları arasında bir karşılaştırmaya olanak sağlıyor.

Kuzey Cizre