YENİ BİR KİTAP ÇEŞİDİ

  İki ve dört'üncü yüz yıllar arasında , Yunan ve Roma tarzı rulo halindeki metinlere alışmış olan okuyuculara çok değişik gelen ,yeni bir yazılı metin türü "Kodeks" kendini kabul ettirdi.Ciltlenerek bir araya getirilmiş kağıt yapraklardan oluşan kodeks,yavaş , fakat emin adımlarla , kültürün kendinden önceki hizmetkarı olan rulo'nun yerini aldı.Kitabın büründüğü bu yeni şekil ile o güne kadar yapılamayan pek çok pratik hareket (Not almak , sayfa çevirmek , okurken yazmak gibi.) artık mümkün hale gelmiş ve metinlerin kullanımı bir dönüşüme uğramıştır.Sayfanın icadıyla metnin imlenmesine izin veren dizinleme sistemine geçilmiş ve eserle nesne arasında kurulan bu çeşit bir birliktelik , eserin daha geniş kitlelere ulaşmasına hizmet ederek , kitaplarla okuyucu arasında yepyeni bir ilişki şeklinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

  Bu gün,elektronik kitabın , kitap , dergi , gazete gibi ,değişik formlar altında tanıdığımız basılı kodeks'in yerini alacağı ya da almakta olduğu , benzer bir değişimin arifesinde olduğumuzu düşünebilir miyiz ? Belki.Fakat şu an için en yüksek olasılık ; önümüzdeki on yıllık bir sürede , pek de barışçı olmayan bir biçimde , bu iki kitap şekli (e-kitap ve kağıt baskı) ile metinlerin kaydedilip iletilmesini sağlayan üç şeklin ( El yazması , baskı ve elektronik.) uzun süreli birliktelikleri olacak gibi görünüyor.Bu son hipotez hiç şüphesiz ki , altın bir çağın yok edildiğini dile getiren yakınmalardan ya da Robert Darnton'un ifade ettiği gibi "Elektronik kitap hiç bir zaman Gutenberg'in baskı makinasının yerini alamaz , sadece tamamlayabilir" şeklindeki kehanetlerden daha makul görünmektedir.

  Robert Darnton'un bu kışkırtıcı sözleri bizi ,elektronik kitabın bilgi aktarımında mümkün kıldığı yeni ifade yapıları ve özgün yazın biçimleri üzerine düşünmeye davet ediyor.Çünkü elektronik kitap hiç bir zaman eski kodeks mantığıyla tasarlanmış ve yazılmış eserleri ikame eden basit bir yazın unsuru olamaz ve olmamalıdır.

  D.F.McKenzie'nin dediği gibi eğer "biçim içeriği etkileyen bir unsursa" , Elektronik kitapların gelecekteki yazarları, okuyucu ile eser arasında kurulacak yeni ilişkiyi göz önüne alıp,araştırmalarının daha ilk adımından itibaren aktardıkları bilginin dayandağı kanıtlar ve kaynaklar ile , yeni kanıt kriterleri ve argümanlarının organizasyonu konusunda yeni şekiller üzerine düşünmek zorundadırlar.

  Okumak veya yazmak için olsun "bu yeni kitap türü" ; geçmişte kazanılmış bütün alışkanlıkların terk edilmesini ve aktarılan bilginin kanıtlanmasında kullanılan alıntı, dip not gibi , tarihçilerin yakın zamanda tarihsel gelişimini incelemeye başlayıp gelecekteki uygulamaları hakkında fikir yürütmeye çalıştıkları ve Michel de Certeau'nun "matematiksel bir dil" diye adlandırdığı tekniklerin değişime uğramasını gerektirecek.Bir analizin geçerliliğini ispata yönelik bu tekniklerin her biri , okuyucunun elektronik ortamda, dolaysız olarak, adı geçen dökümanları ve araştırma metinlerini incelemeye başlamasıyla kökten bir değişikliğe uğramış bulunuyor.Bu bağlamda metinlerin meydana getirilmesinde ve iletilmesinde bir devrim olarak kabul edilebilecek bu biçim değişikliği aynı zamanda epistemolojik (Bilgi kuramsal) bir dönüşüme de işaret etmektedir.

  Kodeks'in hakimiyetini kurmasıyla, yazarlar da tek bir eserin kapsadığı ve eskiden bir çok ruloda birleştirilen içeriği ,bu yeni materyalin mantığına uygun düşen tarzda kitap,bölüm, kısım gibi ayırmalar yaparak yeniden kurmaya başlamışlardı.Benzer şekilde elektronik kitap da sunduğu imkanlar, ya da yapısı gereği şu anki kitap formundan farklı bir içerik reorganizasyonuna bizi zorlamakta.

  Öte yandan tüm dünyada hız kazanmış gibi görünen elektronik devrim, eşitsizlikleri yok edeceği yerde daha da derinleştirebilir. Yazının, bu yeni iletim şeklinin pahalı oluşu , okuma yazma bilmemekten değil fakat maddi güçlüklerden dolayı yeni bir "analfabetizm" riskiyle bizi karşı karşıya bırakabilir.Öte yandan Robert Darnton , bir ortakyazarlar topluluğunun meydana gelmesine imkan veren, yazar ve okuyucuları arasındaki elektronik mesaj aktarımının , Erasme'den Richardson'a bazı eski yazarların arzuladığı fakat basılı yayın teknoljisinin imkan vermediği , yeni ve gözüpek bir yazın pratiğinin oluşmasına yol açacağını düşünüyor.Fakat bu düşünce ne kadar etkileyici olursa olsun , unutulmamalıdır ki eloktronik kitabın maliyetinin yüksek olması nedeniyle bu işin nimetlerinden yararlanan insanlar , ister yayıncı , ister okur olsun hala azınlığı oluşturmaktadırlar.Bu da yayın dünyasının şu an içinde bulunduğu krize kısa vadade bir çözüm bulmanın güç olduğunu gösteriyor.

  Robert Darnton'un ortak yazın pratiği oluşturulmasına yönelik bu düşüncesi, her şeyden önce , Atlantiğin her iki tarafında da aynı şidette hissedilen , sosyal ve insan bilimleri alanındaki yayın krizine bir çözüm olarak düşünülmelidir.Bu krizin her iki kıyı için sonuçları aynı olmasına rağmen , nedenleri oldukça farklı : Amerika'da üniversite kütüphanelerinde bir daralma görülürken , Avrupa da okuyucu sayısında ve kitap satışlarında bir azalmayla karşılaşılıyor.Elektronik yayınların , kağıt baskı yayınlarla aynı yasallığa ve saygınlığa kavuşturulması, klasik tip yayıncıların içine düştükleri bu krizin sonuçlarını hafifletme şekli olarak düşünülebilir.

  Fakat , eloktronik kitabın özelliği Darnton'un belittiği gibi ,sadece yeni çıkan kitapların sanal dünyadaki tamamlayıcısı olarak kalmak mı olmalıdır.Elbette ki hayır.

  Elektronik kitap aynı zamanda; Web'de çok sık rastlanılan, yayınlama kaygısına yönelik bir çaba içermeyen,hiç bir redaksiyon işleminden geçmemiş , kabasaba , ham metinlere karşı da , bir reaksiyon olarak algılanmalıdır.Darnto'un yazısı da bu bağlamda, getirdiği yeniliklerin savunulması olduğu kadar, yazarları elektronik ortamın sunduğu kolaylıklara karşı uyaran, tembel ve tekrarcı olmak yerine bilginin aktarımında içerik olarak daha zengin ve biçim olarak daha gelişmiş metinler yaratmaya teşvik eden bir yazı olarak da okunmalıdır.

 Roger Chartier

15 Ağustos 2001'de Superonline Edebiyat Sayfasından alınmıştır:
http://www.superonline.com/edebiyat/gundem/rapor3.htm